
آسیب شناسی و ارائه راهکار برای بهبود وضعیت هیئت های تشخیص مطالبات سازمان تامین اجتماعی
یکی از مهمترین چالشهای دهه گذشته سازمان تأمین اجتماعی در تعامل با مخاطبان و دینفعان خود از یکسو و فضای قانونگذاری و اجرایی کشور از سوی دیگر موضوع اخذ بیمه پیمانها و تعیین ضریب برای آنها بوده است، این مسئله از دهه هفتاد و با مصوبه 1370/1/24 شورای عالی تأمین اجتماعی و تاسیس سازمان حسابرسی تأمین اجتماعی در سال ۱۳۷۲ که به منزله زیرساختی برای تضمین اخذ مبالغ حق بیمه قراردادها بود، جدیت بیشتری پیدا کرد. رویه جدید باعث اعتراض صنوف و تشکلهای مختلف حوزه کسبوکار شد که با پیگیری های بخشهای مختلف اقتصادی طی سه دهه گذشته جرح وتعدیلهایی در بخشنامههای متعدد این سازمان و در مبالغ تکلیفی ایجاد شد. درنهایت تا به امروز ده ها بخشنامه در این خصوص صادر یا تصحیحشده ولی مشکل به قوت خود باقی است.
از این رو در این گزارش، سعی شده است با اتخاذ رویکردی جامع و با تکیه بر مطالعات و روند تصویب قوانین در دهههای گذشته و نیز انجام مطالعه تطبیقی در دیگر کشورها و نظرخواهی از خبرگان، آسیب شناسی کلی از مسئله اخذ حق بیمه قراردادها و چالشهای کنونی صورت گرفته و در ادامه با ارائه راهکارهایی بتوان آنها را مرتفع ساخت. در خلال انجام طرح پژوهشی با استناد به مطالعات کتابخانه ای، تجربیات سایر کشورها و همچنین مصاحبه نخبگانی و طرح پرسشنامه، و براساس چالش های مطرح شده به واسطه سازوکار فعلی جمع آوری حق بیمه قراردادها 6 معیار به دست آمد. این 6 معیار براساس اولویت به ترتیب عبارتاند از: ایجاد تغییر در سازوکار سازمان تأمین اجتماعی (اصلاحات ساختاری)، ایجاد شفافیت در قوانین، ایجاد تغییرات در راستای توجه به بهبود کسبوکار، از میان بردن زمینههای ایجاد فساد، رفع ایرادات مربوط به نیروی انسانی، توجه به تغییرات و تحولات ناشی از قراردادها و روشها.
در گام بعدی، با توجه به راهکارهای بهدستآمده از مصاحبه با نخبگان و مطالعات اسنادی، گزینه ها، همان راهکارها تعریف شده اند که در پژوهش حاضر 19 راهکار ارائهشده است (که شرح راهکارها در جدول 2 نمایش دادهشده است) و نتایج مقایسه زوجی آنها در ارتباط با معیارها براساس نظر نخبگانی، مطابق جدول 3 آمده است. همان طور که نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد، نظام های بیمه ای چندلایه بازنویسی قانون، با توجه به کسب بالاترین امتیاز 0.563، در نظام سلسله مراتبی راهکارها از اولویت بالاتری نسبت به سایرین برخوردار می باشد. هرچند بازنویسی قانون تأمین اجتماعی، با امتیاز 0.55 در اولویت بعدی قرار دارد. و اولویت های بعدی به ترتیب، ادغام سازمان مالیاتی و سازمان تأمین اجتماعی، تقاطع سامانههای مالیاتی و بیمهای، ایجاد نهادهای رقیب، هوشمند کردن تعرفهها و سیستمی کردن فرآیندها، و تعیین ضریب معقولانه، شناسنامه فرآیندها، آموزش سراسری و یکپارچه و استفاده از روش لیست در اولویت های سوم تا دهم قرار دارند.
از این رو در این گزارش، سعی شده است با اتخاذ رویکردی جامع و با تکیه بر مطالعات و روند تصویب قوانین در دهههای گذشته و نیز انجام مطالعه تطبیقی در دیگر کشورها و نظرخواهی از خبرگان، آسیب شناسی کلی از مسئله اخذ حق بیمه قراردادها و چالشهای کنونی صورت گرفته و در ادامه با ارائه راهکارهایی بتوان آنها را مرتفع ساخت. در خلال انجام طرح پژوهشی با استناد به مطالعات کتابخانه ای، تجربیات سایر کشورها و همچنین مصاحبه نخبگانی و طرح پرسشنامه، و براساس چالش های مطرح شده به واسطه سازوکار فعلی جمع آوری حق بیمه قراردادها 6 معیار به دست آمد. این 6 معیار براساس اولویت به ترتیب عبارتاند از: ایجاد تغییر در سازوکار سازمان تأمین اجتماعی (اصلاحات ساختاری)، ایجاد شفافیت در قوانین، ایجاد تغییرات در راستای توجه به بهبود کسبوکار، از میان بردن زمینههای ایجاد فساد، رفع ایرادات مربوط به نیروی انسانی، توجه به تغییرات و تحولات ناشی از قراردادها و روشها.
در گام بعدی، با توجه به راهکارهای بهدستآمده از مصاحبه با نخبگان و مطالعات اسنادی، گزینه ها، همان راهکارها تعریف شده اند که در پژوهش حاضر 19 راهکار ارائهشده است (که شرح راهکارها در جدول 2 نمایش دادهشده است) و نتایج مقایسه زوجی آنها در ارتباط با معیارها براساس نظر نخبگانی، مطابق جدول 3 آمده است. همان طور که نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد، نظام های بیمه ای چندلایه بازنویسی قانون، با توجه به کسب بالاترین امتیاز 0.563، در نظام سلسله مراتبی راهکارها از اولویت بالاتری نسبت به سایرین برخوردار می باشد. هرچند بازنویسی قانون تأمین اجتماعی، با امتیاز 0.55 در اولویت بعدی قرار دارد. و اولویت های بعدی به ترتیب، ادغام سازمان مالیاتی و سازمان تأمین اجتماعی، تقاطع سامانههای مالیاتی و بیمهای، ایجاد نهادهای رقیب، هوشمند کردن تعرفهها و سیستمی کردن فرآیندها، و تعیین ضریب معقولانه، شناسنامه فرآیندها، آموزش سراسری و یکپارچه و استفاده از روش لیست در اولویت های سوم تا دهم قرار دارند.